षोडशोपचार हनुमान पूजा विधि
Sankalpa (सङ्कल्प)
Lord Hanuman Puja should begin with the Sankalpa. For that one should clean the right hand palm by taking water into it through five-vessel (पञ्च-पात्र). After that one should take fresh water, Akshata, flowers etc. into cleaned right hand palm and read following Sankalpa Mantra. After reading Sankalpa Mantra water should be dropped at the ground.
Hanuman Puja
ॐ तत्सत आद्या अमुक संवत्सरे मासोत्तम , अमुक तिथौ ,
अमुक वासरे, अमुक गोत्रोत्पन्नोअहं अमुक नामा अदि ...
सरल कामना सिद्ध्यर्थं श्री हनुमत्पूजं करिष्ये ।
Avahana (आवाहन)
After taking Sankalpa, one should chant following Mantra in front of the Murti, by showing Avahan Mudra (Avahan Mudra is formed by joining both palms and folding both thumbs inwards).
श्रीहनामतः प्राण यह प्राण हनुमतो जीवा इहा स्थितः
सर्वेन्द्रियाणि , वैमनस्तवाकचक्षुरजिहवाघराना पाणिपदपेउपस्थानी
हनुमता इहागटया सुखम चिराम तिष्ठन्तु स्वाहा।
श्रीराम चरणाभ्योनयुगलसतहीरा माणसं ।
आवाहयामि वरदम हनुमन्तं भीष्टदम ॥
॥ॐ श्री हनुमते नमः आवाहनं समर्पयामि ॥
Dhyana (ध्यान)
Dhyana should be done in front of already installed Lord Hanuman statue in front of you. Following Mantra should be chanted while meditating on Lord Hanuman.
कर्णिकारा सुवर्णाभं वर्णनीयम गुणोत्तमम ।
अर्णवोल्लंघनोडयुक्ताम टुर्ना ध्यायामि मारुतिं ॥
॥ॐ श्री हनुमते नमः ध्यानम समर्पयामि ॥
Asana (आसन)
After meditation of Lord Hanuman, take five flowers in Anjali (by joining palm of both hands) and leave them in front of the Murti to offer seat to Lord Hanuman while chanting following Mantra.
नवरतनमयम दिव्यम चतुरस्रमानुत्तमम ।
सुवर्णमासनं तुभ्यं कल्पये कपि नायका॥
॥ॐ श्री हनुमते नमः असंयम समर्पयामि ॥
पद्य (पाद्य)
After offering seat to Lord Hanuman offer Him water to wash the feet while chanting following Mantra.
सुवर्णकलशानितम सुष्ठु वसितमदारत ।
पादयोः पद्यमनघम प्रति ग्रहण प्रसीदा में ॥
॥ॐ श्री हनुमते नमः पद्यम समर्पयामि ॥
Arghya (अर्घ्य)
After Padya offering, offer water to Lord Hanuman for head Abhishekam while chanting following Mantra.
कुसुमाक्षातसम्मिश्रम गृह्यताम कपि पुंगवा
दास्यामि ते अंजनी पुत्र सवमार्घ्य रत्नसंयुतम ॥
॥ॐ श्री हनुमते नमः अर्घ्यम समर्पयामि ॥
Achamana (आचमन)
After Arghya offering, offer water to Lord Hanuman for Achamana (water for sipping) while chanting following Mantra.
महारक्षासदर्पघ्ने सुराधिपासुपूजिता ।
विमलं शमलाघ्ना तवं गृहणाचमनीयकम ॥
॥ॐ श्री हनुमते नमः आचमनं समर्पयामि ॥
Snana Mantra (स्नान मन्त्र)
पंचामृत स्नानं (पञ्चामृत स्नानम्)
After Achamana, now give a bath with Panchamrita (the mixture of milk, curd, honey, Ghee and sugar) to Lord Hanuman while chanting following Mantra.
मध्वाज्याक्षिरादधिभिः सगुडैर्मन्त्रसंयुतैः ।
पंचामृत पृथक स्नानेह सिंचामी तवं कपीश्वरः ॥
॥ॐ श्री हनुमते नमः पंचामृत स्नानं समर्पयामि ॥
शुद्धोदका स्नानं (शुद्धोदक स्नानम्)
After Panchamrita Snanam, now give a bath with pure water (Gangajal) to Lord Hanuman while chanting following Mantra.
सुवर्णकलशनेटिगंगाडिसारिदुद्भवः ।
शुद्धोदकैः कपिशा त्वामभिषिञ्चमी मरुते ॥
॥ॐ श्री हनुमते नमः शुद्धोदका स्नानं समर्पयामि ॥
Maunji Mekhala (मौञ्जी मेखला)
After Snana offering, offer Maunji Mekhala (the girdle of Munja grass) to Lord Hanuman while chanting following Mantra.
ग्रथितं नवभि रत्नैर्मखलाम त्रिगुणीकृतं ।
मौञ्जीम भुंजमाईं पीतम ग्रहण पवनात्मज ॥
॥ॐ श्री हनुमते नमः मौञ्जी मेखला समर्पयामि ॥
कटिसूत्र and कौपीन (कटिसूत्र एवं कौपीन)
After Maunji Mekhala offering, now offer Katisutra (sacred belts around the waist) and Kaupina (loin cloth) to Lord Hanuman while chanting following Mantra.
कतिसूत्रम गृहाणेदं कौपीनम ब्रह्मचारिणः ।
कौषेयम कपिशार्दूला हरिदृक्तं सुमंगलम ॥
॥ॐ श्री हनुमते नमः कतिसूत्रम and कौपीनम समर्पयामि ॥
Uttariya (उत्तरीय)
After Katisutra and Kaupina offering, now offer clothes for upper body parts to Lord Hanuman while chanting following Mantra.
पीताम्बरं सुवर्णाभामुत्तरियार्थमेवा च ।
दास्यामि जानकी प्राणत्राणकरना गृह्यताम ॥
॥ॐ श्री हनुमते नमः उत्तरीयम समर्पयामि ॥
यज्ञोपवीत (यज्ञोपवीत)
After Uttariya offering, offer Yajnopavita to Lord Hanuman while chanting following Mantra.
श्रौतस्मार्तादि कर्तृणां सांगोपांग पहला प्रदम ।
यज्ञोपवीतमनगम धारायनीलानंदना ॥
॥ॐ श्री हनुमते नमः यज्ञोपवीतं समर्पयामि ॥
गंध (गन्ध)
After Yajnopavita offering, offer scent to Lord Hanuman while chanting following Mantra.
दिव्या कर्पूरा संयुक्तं मृगनाभि समन्वितम ।
सकुंकुमम पितागणधाम ललाटे धारय प्रभो ॥
॥ॐ श्री हनुमते नमः गंधम समर्पयामि ॥
Akshata (अक्षत)
After Gandha offering, offer Akshata (unbroken rice) to Lord Hanuman while chanting following Mantra.
हरिदृक्तानाक्षातनस्त्वं कुमकुमा द्रव्यमिश्रितं ।
धराया श्री गंध मध्ये शुभा शोभना वृद्धये ॥
॥ॐ श्री हनुमते नमः अक्षतं समर्पयामि ॥
Pushpa (पुष्प)
After अक्षता offering, offer flowers to Lord Hanuman while chanting following Mantra.
नीलोत्पलैः कोकनदैः कहलारेह कमलेरपी ।
कुमुदयः पुण्डरी कैस्त्वं पूजयामि कपीश्वरः ॥
मल्लिका जाती पुष्पैश्चि पटलैः कुटजैरपि ।
केतकी बकुलिश्चुतैः पुन्नागिरनागकेसरैः ॥
चम्पाकैः शतपत्रैश्चे करविरैरमनोहरैः ।
पूज्ये तवं कपि श्रेष्ठ सविलवई तुलसीदलैः ॥
॥ॐ श्री हनुमते नमः पुष्पाणि समर्पयामि ॥
Granthi Puja (ग्रन्थि पूजा)
Now perform Granthi Puja (to prepare sacred thread for Doraka by making thirteen knots) while chanting following Mantra(s).
ग्रंथि पूजा मंत्र
अंजनी सुनावे नमः , प्रथम ग्रंथिम पूजयामि ।
हनुमते नमः , द्वितीय ग्रंथिम पूजयामि ।
वायुपुत्राय नमः , तृतीया ग्रंथिम पूजयामि ।
महाबलाय नमः , चतुर्थ ग्रंथिम पूजयामि ।
रमेष्टाय नमः , पंचम ग्रंथिम पूजयामि ।
फाल्गुन सख्या नमः , षष्ठम ग्रंथिम पूजयामि ।
पिङ्गाक्षाय नमः , सप्तम ग्रंथिम पूजयामि ।
अमिता विक्रमाया नमः , अष्टम ग्रंथिम पूजयामि ।
सीता शोका विनाशनाय नमः , नवम ग्रंथिम पूजयामि ।
कपीश्वराय नमः , दशम ग्रंथिम पूजयामि ।
लक्ष्मण प्राण दात्रे नमः , एकादशा ग्रंथिम पूजयामि ।
दशग्रीवदर्पघ्नाया नमः , द्वादशा ग्रंथिम पूजयामि ।
भविष्यद्ब्राह्मणे नमः , त्रयोदशा ग्रंथिम पूजयामि ।
Anga Puja (अङ्ग पूजा)
Now worship those Gods who are body parts of Lord Hanuman itself. For that take Gandha, Akshata and Pushpa in left hand and leave them near to Lord Hanuman statue with right hand while chanting following Mantra(s).
अंग पूजा मंत्र
हनुमते नमः , पादौ पूजयामि ।
सुग्रीव सख्या नमः , गुल्फौ पूजयामि ।
अँगड़ा मित्राय नमः , जंघे पूजयामि ।
रामदासिया नमः , ऊरु पूजयामि ।
ाक्षाह्नया नमः , कटिं पूजयामि ।
लंका दहनाय नमः , बालम पूजयामि ।
राममनिदया नमः , नाभिम पूजयामि ।
सगरोललंघनाया नमः , माध्यम पूजयामि ।
लंका मर्दनाया नमः , केशवालिम पूजयामि ।
संजीवनिहारट्रे नमः , सतानौ पूजयामि ।
सौमित्रप्राणदाय नमः , वक्षः पूजयामि ।
कुंठित दशा कंठाय नमः , कण्ठं पूजयामि ।
रामभिषेका करने नमः , हस्तौ पूजयामि ।
मंत्ररचिता रामयनय नमः , वक्त्रं पूजयामि ।
प्रसन्नदेवदान्य नमः , वदनं पूजयामि ।
पिंगनेत्रया नमः , नेत्रे पूजयामि ।
श्रुति पराजय नमः , श्रुतिम पूजयामि ।
ऊर्ध्वपुंड्राधारिने नमः , कपोलम पूजयामि ।
मणिकण्ठमालिने नमः , शिरः पूजयामि ।
सर्वाभीष्ट प्रदाय नमः , सर्वांगं पूजयामि ।
Dhupam (धूपं):
अब भगवान श्री Hanuman को Dhupa प्रस्ताव निम्नलिखित मंत्र जप करते हुए।
दिव्यम सगुग्गुलाम सज्यम दशांगाम सावह्निकम ।
ग्रहण मरुते धूपं सुप्रियाम घ्राणतर्पणम ॥
॥ॐ श्री हनुमते नमः धूपमाघ्रापयामि ॥
Deepam (दीपं)
Now offer Deep to Lord Hanuman while chanting following Mantra.
दीपम मंत्र
घृता पुरितामुज्ज्वलं सितसूर्यसमप्रभम ।
अतुलम तवा दास्यामि व्रत पूर्तये सुदीपकं ॥
॥ॐ श्री हनुमते नमः दीपम दर्शयामि ॥
Naivedya (नैवेद्य)
Now offer Naivedya to Lord Hanuman while chanting following Mantra.
नैवेद्य मंत्र
सशकापूपसुपद्यपायासानी च यत्वतः ।
साक्षिरा दाढ़ी सज्यम चा सपुपम घृतपाचितम ॥
॥ॐ श्री हनुमते नमः नैवेद्यम निवेदयामि ॥
Paniya (पानीय)
Now offer pure water to Lord Hanuman while chanting following Mantra.
पनिया मंत्र
गोदावरी जलम शुद्धं स्वर्ण पत्रहरितम प्रियं ।
पनियम पवनोद्भूतम स्वीकुरु तवं दयानिधे ॥
॥ॐ श्री हनुमते नमः पनियम समर्पयामि ॥
Uttaraposhana (उत्तरापोषण)
Now offer water to Lord Hanuman for Uttaraposhana (ritual of Achamana and thanksgiving to Anna-Datta) while chanting following Mantra.
उत्तरपोषणा मंत्र
अपोशनं नमस्तेस्तु पापराशि त्रिनानालं ।
कृष्णवेणी जलनेवा कुरुष्व पवनात्मज ॥
॥ॐ श्री हनुमते नमः उत्तरापोशनं समर्पयामि ॥
Hasta Prakshalana (हस्त प्रक्षालन)
Now offer water to Lord Hanuman for the washing of hands while chanting following Mantra.
हस्ता प्रक्षालना मंत्र
दिवाकर सुतानिता जलना स्पृशा गांधीना ।
हस्तप्रक्षालनार्थाय स्वीकुरुष्व दयानिधे ॥
॥ॐ श्री हनुमते नमः हस्तौ प्रक्षालयितुं जलम समर्पयामि ॥
Shuddha Achamaniyam (शुद्ध आचमनीयं)
Now offer Gangajal or pure water to Lord Hanuman for Achamana while chanting following Mantra.
शुद्ध आचमनीयं मंत्र
रघुवीरपाड़ा न्यासस्थिरा माणसा मरुते ।
कावेरी जला पुर्नना स्वीकुरवाचमनीयकम ॥
॥ॐ श्री हनुमते नमः शुद्ध आचमनीयं जलम समर्पयामि ॥
Suvarna Pushpa (सुवर्ण पुष्प)
Now offer gold color or yellow flowers to Lord Hanuman while chanting following Mantra.
Suvarna Pushpa Mantra
वायुपुत्र नमस्तुभ्यं पुष्पम सौवर्णकम प्रियं ।
पूजयिष्यामि ते मुर्द्धिना नवरत्न समुज्ज्वलं ॥
॥ॐ श्री हनुमते नमः सुवर्ण पुष्पम समर्पयामि ॥
Tambula (ताम्बूल)
Now offer Tambula (Paan with betel nuts) to Lord Hanuman while chanting following Mantra.
ताम्बूला मंत्र
ताम्बूलमानघा स्वामिन प्रयत्नेन प्रकल्पितम ।
अवलोक्य नित्यं ते पुरतो रचितं माया ॥
॥ॐ श्री हनुमते नमः ताम्बूलं समर्पयामि ॥
Nirajana/Aarti (नीराजन/आरती)
After Tambula Samarpan, perform Lord Hanuman Aarti after chanting following Mantra.
निराजना मंत्र
Shatakotimaharatna Divyasadratna Patrake।
निराजना मिदं दृष्टेरातिथि कुरु मरुते ॥
॥ॐ श्री हनुमते नमः नीराजनं समर्पयामि ॥
Pushpanjali (पुष्पाञ्जलि):
पुष्पांजली को भगवान हनुमान के साथ करते हुए निम्नलिखित मंत्र जप मंत्र।
मूर्धानं दिवो ारतीम पृथिव्या वैश्वानरामृता अजातामग्निम ।
कविं समरजामतिथिम जननमा सन्ना पत्रं जनयन्ता देवः ॥
॥ॐ श्री हनुमते नमः पुष्पांजलि समर्पयामि ॥
Pradakshina (प्रदक्षिणा):
अब मंत्र के बाद जप करते समय प्रतीकात्मक प्रसाद (फूलों से भगवान हनुमान के दाहिनी ओर खड़े होकर) फूल देते हैं।
पपोहं पापकर्माहं पापात्मा पापा सम्भवः ।
त्राहिमाम पुण्डरीकाक्ष सर्व पाप हरो भवः ॥
॥ॐ श्री हनुमते नमः प्रदक्षिणाम समर्पयामि ॥
Namaskara (नमस्कार):
अब निम्नलिखित मंत्र जप करते हुए भगवान हनुमान को श्रद्धांजलि देते हैं।
नमस्कार मंत्र
नमस्तेस्तु महावीर नमस्ते वायुनन्दनः ।
विलोक्य कृपया नित्यं त्राहिमाम भक्त वत्सलः ॥
॥ॐ श्री हनुमते नमः नमस्कारम समर्पयामि ॥ ,
Doraka Grahana (दोरक ग्रहण)
Now devotee should accept the Dorak (the sacred thread prepared during Granthi Puja) and tie it to the right hand while chanting following Mantra.
दोराका ग्रहण मंत्र
ये पुत्र पौत्रादि समस्त भाग्यम वाञ्छति वयोस्तनयं प्रपूज्य ।
त्रयोदशग्रंथियुतम तदंकवधनन्ति हस्ते वरदोरा सूत्रम ॥
॥ॐ श्री हनुमते नमः दोराका ग्रहणं करोमि ॥
Purvadora-Kottarana (पूर्वदोर-कोत्तारण)
After Dorak Grahanam, perform the ritual of Purvadora-Kottarana while chanting following Mantra.
पुरवादोरा कोट्टराना मंत्र
अंजनी गर्भा सम्भूता रामकार्यार्थ सम्भवः ।
वरदोराकृता भासा रक्षा मम प्रतिवत्सरम ॥
॥ॐ श्री हनुमते नमः पुरवादोराकामुत्तरयामि ॥
Prarthana (प्रार्थना)
Now pray to Lord Hanuman while chanting following Mantra.
प्रार्थना मंत्र
अन्ना भगवन कार्य प्रतिपादक विग्रहः ।
हनुमान परिणीता भूत्वा प्रार्थितो हृदि तिष्ठतु ॥
॥ॐ श्री हनुमते नमः प्रार्थनाम करोमि ॥
Vayana Dana (वायन दान)
Now offer Vayana (sweets, etc.) while chanting following Mantra.
वायना दाना मंत्र
यस्य स्मृत्या चा नमोट्टाया तयो यजनक्रियादिषु ।
न्यूनम सम्पूर्णतम यति सद्यो वनडे तमच्युतम ॥
॥ॐ श्री हनुमते नमः वयनम ददामि ॥
Vayana Grahana (वायन ग्रहण)
The following Mantra should be chanted while accepting the offered Vayana.
वायना ग्रहण मंत्र
ददाति प्रतिगृह्णाति हनुमनेवा नाह स्वयं ।
वृत्तस्यास्य चा पूर्त्यार्थम प्रति गृह्णातु वयनम ॥
॥ॐ श्री हनुमते नमः वयनम प्रतिग्राह्यामि ॥
